Uygun olmayan ürün kontrolü, kalite ve gıda güvenliği standartlarında karşımıza çıkan, yönetim sistemlerinin önemli konularından birisi. İlk bakışta, “uygun olmayan bir ürünü kontrol etmek” gibi basit görünse de, aslında arka planda yönetim şeklinin detaylarını barındırıyor. Bu yazıda, bir üretim şirketi açısından “uygun olmayan ürünün kontrolü” gerekliliklerinin neler olduğuna ve yönetim şeklinin nasıl olması gerektiğine değineceğiz.
Kalite ve Gıda Güvenliği Standartlarında “Uygun Olmayan Ürün Kontrolü”
Kalite ve gıda güvenliği standartlarının önemli unsurlarından biri, uygun olmayan ürünlerin nasıl yönetildiğidir. Aşağıda, bazı standartlardaki ilgili maddeleri görebilirsiniz:
- ISO 9001:2015 – 8.7. Uygun olmayan çıktıların kontrolü
- ISO 22000, FSSC 22000 – 8.9.4. Potansiyel olarak güvenli olmayan ürünlerin yönetimi
- BRC Gıda v8 – 3.8. Uygun olmayan ürün kontrolü
- BRC Ambalaj v6 – 5.7. Uygun olmayan ürün kontrolü
- IFS Gıda v7 – 5.10. Uygunsuzlukların ve uygun olmayan ürünün kontrolü
Uygun Olmayan Ürün Nedir?
“Uygun olmayan ürün” tanımı, belirlenen kriterler, spesifikasyonlar veya yasal gerekliliklere göre limitlerin dışında olan veya olma ihtimali bulunan ürünler için kullanılır. Bunlar, henüz son halini almamış yarı mamul şeklinde de olabilir.
Aşağıdakilerle sınırlı olmamak üzere, uygun olmayan ürünler şu durumlarda ortaya çıkabilir:
- Üretim sırasında meydana gelen veya farkedilen olağan dışı bir durum (proses hataları, bulaşma, arıza, vb.) nedeniyle, potansiyel olarak riskli durumda olan ürünler
- Acil durumlar (elektrik kesintisi, yangın, deprem, sabotaj vb.) nedeniyle potansiyel olarak riskli durumda olan ürünler
- Müşterinin, bir problem nedeniyle iade ettiği ürünler
- Üretim denemeleri, paketleme denemeleri vb.
Hatalı hammadde ve ambalaj malzemeleri bu kapsama girer mi?
Olabilir. Ancak, hatalı hammadde ve ambalaj malzemelerinin, girdi kontrol ve tedarikçi yönetimi süreçlerinde ele alınması daha makul olur.
Örnek Vakalar
Aşağıdakiler “uygun olmayan ürün yönetimi” kapsamında değerlendirilebilecek örnekler olarak verilebilir:
- Ürün etiketine hatalı tarih basıldığının farkedilmesi
- Üretimde bir hammaddenin reçete miktarından fazla kullanılmış olma ihtimali
- Üretim hattındaki metal tespit cihazının çalışmadığının farkedilmesi
- Müşterinin, dış kutuların ezilmesi nedeniyle ürünleri iade etmesi
- Soğuk hava deposunda uzun süreli enerji kesintisi
- Üründe yanlış ambalaj kullanıldığının tespit edilmesi
- …
Uygun Olmayan Ürünün Kontrolü Ne Demek?
“Uygun Olmayan Ürünün Kontrolü”, sadece basit bir kontrol aşaması değil, sürecin başından sonuna kadar nasıl yönetilmesi gerektiği ile ilgili detayları da içeren yönetim şeklidir. Aşağıda bu detayları bulabilirsiniz.
Uygun Olmayan Ürünün Yönetimi İle İlgili Aşamalar
Aşağıdaki konular, sektöre göre değişebilir. Uygulamaların, “Uygun Olmayan Ürün Kontrolü Prosedürü” veya benzeri bir dokümanda ele alınması ve işleyişin açıklanması gerekir. Yetki ve sorumluluklar belirtilmelidir.
1) Uygunsuz ürünün tespiti
Ürünlerin potansiyel olarak risk taşıyabileceğini, sistemimizdeki kontrol yöntemleri ile veya gelen bildirimlerle anlayabiliriz. Örneğin:
- Rutin proses kontrol ve ürün testleri
- Laboratuvarda yapılan ürün analizleri
- Müşteri şikayeti
- Yasal bildirimler
- Olağan dışı durumlar
Potansiyel uygunsuz ürünlerle ilgili aşağıdaki konuların araştırılarak elde edilmesi gerekir. İzlenebilirlik kayıtları bu noktada büyük önem taşır. (Bunlarla sınırlı değildir.)
- Riskli ürünler, üretildiği tarih, saat (net olarak bilinmiyorsa tahmini güvenli aralık)
- Potansiyel riskli ürünlerin miktarı
- Riskli ürünlerin nerede olduğu, örneğin;
- üretim alanında
- depoda
- şehir dışı depoda
- müşteride
2) fiziksel ve sistemsel ayrım
Riskli olarak tespit edilmiş ürünlerle ilgili olarak, yanlışlıkla kullanımın veya hatalı sevkiyatın önlenmesi için fiziksel olarak ve (bir yazılım kullanılıyorsa) sistemsel olarak blokajı sağlanmalıdır.
Fiziksel ayrım, görsel farkındalık oluşturmalıdır. Aşağıdaki yöntemler uygulanabilir:
- Ürünleri tanımlı bir “uygun olmayan ürün bölgesi”ne çekme
- Ürünleri tamamen bağımsız ayrı bir depoya / alana gönderme
- Ürünleri etiketleyerek tanımlama, şerit çekme, üzerini kapatma vb.
Yazılımlar aracılığı ile ürünlerin kullanımı veya sevkiyatı önlenebilir. (mümkün olduğu durumlarda)
- Riskli ürünleri depo stoklarına aktarmamak
- Depo stoklarında bulunan ürünlerin sistemsel olarak bloke edilmesini sağlamak veya sistemsel olarak stok yeri bilgisini değiştirmek
- Dış depo veya müşteride bulunan ürünlerle ilgili, ürünün durumu sonuçlanana kadar bloke edilmesini sağlamak
3) Kontrol ve analiz
Üründeki riskin durumuna göre, ürünün uygun olup olmadığına karar verebilmek için çeşitli metotlar kullanılabilir. Aşağıda birkaç örnek verilmiştir, bunlarla sınırlı değildir:
- Hata durumuna göre ürünlerin tek tek elden geçirilerek kontrolü
- Hata durumuna göre ürünlerden örnek alınarak yapılacak kontroller
- Duyusal testler (renk, koku, görünüş vb.)
- Ezilme, kırılma, dökülme gibi üründeki fiziksel hasarların kontrolü
- Fiziksel ve kimyasal analizler
- Mikrobiyolojik analizler
4) Karar ve onay
Riskin boyutuna göre, kontrol ve analiz sonuçlarının bir ekip tarafından değerlendirilmesi ve en güvenli karara varılması beklenir.
Analiz sonuçlarına göre aşağıdaki kararlar verilebilir: (Örnektir, bunlarla sınırlı değildir, hata tipine göre detayı belirtilmelidir.)
Bu ve benzeri kararların, analiz sonuçları değerlendirildikten sonra yetkili kişi tarafından onaylanması, bu onay alındıktan sonra işlemlere başlanması gerekir.
- Ürün uygun ve sevkedilebilir/kullanılabilir
- Ürünlerin etiketinin/kolisinin/paletinin değiştirilmesi
- Ürün partisinin ayıklanması ve hatalı olanların ayrılması
- Ürün partisinin tamamının yeniden işlenmesi
- Ürünlerin tamamının çöp/hurda olması
Onayı kimin vereceği duruma göre değişebilir. Hatalı ürün miktarı, maliyeti ve ürünün nerede olduğuna bağlı olarak yetkilendirme yapılmalıdır.
5) Düzeltici faaliyetler
Uygun olmayan ürün kontrolünün sonuçları, aşağıdaki süreçleri tetikleyebilir:
- Düzeltmeler ve düzeltici faaliyetler
- Geri toplama veya geri çağırma
- Müşteri yönetimi ve bilgilendirme
- Tedarikçi yönetimi
6) Kayıtlar
Yukarıda bahsedilen tüm konularla ilgili kayıtlar tutulmuş olmalıdır. Bunlar, “Uygun Olmayan Ürün Değerlendirme Formu” veya benzeri bir doküman ile kayıt altına alınabilir. Ek olarak, kararı destekleyen dokümanların da (analizler, testler vb.) ulaşılabilir olması gerekir. Özetleyecek olursak, kayıtlar şu bilgileri içermelidir:
- Riskli ürünün tespit zamanı
- Riskli ürünlerin, üretim tarihi, lotu, miktarı vb.
- Yapılan testler, analizler, çalışmalar
- Değerlendirme ve karar
- Onay (imza veya elektronik onay)
- Varsa diğer süreçlere atıf (örneğin .. no.lu düzeltici faaliyet, .. no.lu tedarikçi bildirimi, .. no.lu müşteri şikayeti)
Çöp, Fire, Iskarta vb. uygun olmayan ürün müdür?
Evet. Ancak bunların yukarıda bahsedilen akışa göre ilerlemesi gerekmez. Bunların olası sebepleri ve karar çoğunlukla bellidir ve ilave bir karar gerektirmez. Örneğin, yere düşen ürün çöp ise çöpe atılır. Fireler, geri dönüşümlü ürün olarak kullanılabiliyorsa, karar verilen ve onaylanan miktarlara uygun olarak kullanılır. Bunların uygun şekilde kayıt altına alınması, bu ürünlere yapılacak işlemlerin de belirlendiği şekliyle uygulandığının belgelenmesi yeterlidir.